1. Linux Nedir ?
Linux, serbestçe dagıtılabilen, çokgörevli, çok kullanıcılı UNIX isletim sistemi türevidir. Linux, İnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kisi tarafından ortak olarak gelistirilmekte olan ve basta IBM-PC uyumlu kisisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalısabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir isletim sistemidir.
UNIX 70'li yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı bir isletim sistemi olarak gelistirilmistir. Zaman içerisinde yayılmıs ve birçok türevi ortaya çıkmıstır. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC sirketinin tescilli markası oldugundan dolayı birçok sirket, aynı temele dayanan isletim sistemleri için degisik isimler kullanagelmislerdir. Örnek olarak
Hewlett-Packard HP-UX
IBM AIX
Sun Microsystems SunOS
kullanmaktadırlar. Bugün kisisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar biçok bilgisayar için yazılmıs bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki bu türevlerin çogu gelisimi belirli bir noktada durmus ve yüksek fiyatla satılan ticari yazılımlardır.
Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesinde ögrenci olan Linus Torvalds'ın ve İnternet üzerinde meraklı bir çok yazılımcının katkıları ile gelistirilmistir. Linux gelisimi açık bir sekilde yapılmaktadır. Bunun anlamı, isletim sisteminin her asaması açık olarak İnternet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri tesbit edilerek düzeltilmekte ve gelistirilmektedir. Zaman zaman bu deneme asamaları belirli bir noktada durdurulur ve güvenilir bir isletim sistemi sunulup, gelistirme için ayrı bir seriye devam edilir. Gelistirmede yer alan bu açıklık Linux'un en büyük avantajlarından biridir. Gelisimi evrimseldir, hatalar anında kullanıcılar tarafından tesbit edilip rapor edilmekte ve birçok kisinin katkısıyla düzeltilmektedir. Bazı isletim sistemi sürümleri saatler içerisinde güncellenebilmektedir.
Linux, Andy Tannenbaum tarafından gelistirilmis olan Minix isletim sistemine dayanmaktadır. Linus Torvalds bos zamanlarında Minix'ten daha iyi bir Minix isletim sistemi yaratmak düsüncesiyle 1991 Agustos sonlarında ilk çalısan Linux çekirdegini olusturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanıtıldı. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdigi yazıda yeni bir isletim sistemi gelistirmekte oldugunu ve ilgilenen herkesin yardımını bekledigini yazmıstı. İsletim sisteminin çekirdegi için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y seklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelisim asamasını göstermektedir. Tek sayılı x'ler gelistirme asamalarını çift sayılı x' ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler. a ise degisik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazının hazırlandıgı Agustos 1997 içerisinde en son güvenilir (kararlı) Linux çekirdegi 2.0.30, en son gelisim asamasındaki çekirdek ise 2.1.47'dir.
Linux gerçekten son yıllarda hızlı bir gelisme göstermis, çesitli ülkelerden birçok kullanıcıya erismis ve yazılım destegi günden güne artmıstır. Degisik kuruluslar Linux sistemi ve uygulama yazılımlarını biraraya getirerek dagıtımlar olusturmuslar ve kullanımını yaygınlastırmıslardır.
1.1 Linux'un Destekledigi Donanımlar
Linux su anda basta IBM-PC uyumlu kisisel bilgisayarlar olmak üzere Apple, Atari ve Amiga gibi 68000 tabanlı bilgisayarlar üzerinde, Sun Sparc islemcili is istasyonları, Alpha islemcili kisisel bilgisayarlar, MIPS, PowerPC, HP PA-RISC ve ARM mimarilerinde çalısmaktadır.
IBM uyumlu kisisel bilgisayarlar üzerinde 80386 ve üzeri (80486 80586 Pentium PentiumPro ve türevleri) degisik üreticilerin islemcileri ile sorunsuz olarak çalısmaktadır. 80286 ve 8086 islemcili bilgisayarlar için sınırlı kabiliyette Linux uygulamaları mevcuttur.
PCI, VESA, ISA ve MCA mimarilerinde her türlü anakartı desteklemektedir.
Teorik olarak 4 Gbyte'a kadar RAM desteklenmektedir.
AT uyumlu diskler (IDE, EIDE ve 16 bitlik MFM,RLL veya ESDI) desteklenmektedir. Kontrol kartına uyumlu destek bulundugu sürece SCSI diskler ve diger cihazlar desteklenmektedir.
IDE-ATAPI CD-ROM sürücüleri, ve bazı özel CD-ROM kontrol kartları desteklenmektedir.
Metin ekranlarda CGA, EGA, VGA, Hercules veya uyumlu kartlar desteklenmektedir. X Window ortamında genel VGA ve SVGA uyumlu kartlar ve S3, ET4000, 8514/A, ATI MACH8, ATI MACH32 gibi birçok görüntü kartı desteklenmektedir.
Birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartı, ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP destegi verilmektedir.
Basta SoundBlaster, Gravis Ultrasound olmak üzere birçok ses kartı desteklenmektedir.
Linux altında hangi donanımların desteklendigi ile ilgili ayrıntılı bilgiyi Hardware-HOWTO'dan alabilirsiniz. HOWTO dökümanları hakkında daha genis bilgi ve nereden temin edeceginiz kitabın sonunda detaylıca anlatılmıstır.
Makinanızda Linux çalıstırmak için kullanacagınız uygulamalara baglı olarak en az bir 386SX islemci ve 4 Mbyte RAM'a ihtiyaç duyacaksınız. Sabit disk üzerinde ise en az 40 Mbyte'lik bir alan ayırmanız gerekecektir. Rahat bir kullanım için en az 8 Mbyte RAM ve 200 Mbyte sabit disk ve bir 486 islemci önerilmektedir.
1.2 Linux'un Kullanım Amaçları
Ücretsiz olarak dagıtılıyor ve gelisiminin hala devam ediyor olması biçcok kisinin Linux'un profesyonel alanlarda kullanılamayacagının düsünmesine yol açmaktadır. Oysa Linux isletim sistemini kullanan bilgisayarlar özel kullanım basta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Kisisel Kullanım
Linux evinde veya isinde UNIX isletim sistemi altında çalısmak isteyenler için ideal bir platformdur. Özellikle isi veya egitimi sırasında UNIX platformlar altında çalısmak, uygulamalar kullanmak veya yazılım gelistiren kisiler kendi kisisel bilgisayarlarında benzer ortamı yakalayabilmekte ve islerini kendi kisisel bilgisayarlarında gerçeklestirebilmektedirler. Bunlara ek olarak Linux altında yer alan uygulamalar giderek sıradan bir kullanıcı için bile bu isletim sisteminin ilgi çekici hale gelmesini saglamaktadır. Gelisimleri henüz tamamlanmamıs olmasına ragmen, herhangi bir kisisel bilgisayardan beklenebilecek yazı editörleri, hesap cetvelleri, çizim yazılımları, veri tabanları birçok ihtiyaca cevap verecek düzeye gelmistir. Örnegin LaTeX kullanıcıları MS-DOS altında buldukları destegin çok daha fazlasını Linux altında bulabilmektedirler.
Internet Sunucusu
Linux dogrudan TCP/IP destegi ile gelmektedir. Bu yönü ile TCP/IP temelli bilgisayar aglarında hem istemci hem de sunucu olarak yaygın kullanım bulmustur. Üzerinde hali hazırda bulunan servislerin çesitliligi, yeni çıkan servislere hızlı ayak uydurması, kolay konfigüre edilebilmesi ve özellikle de düsük maliyeti sebebi ile yaygın olarak İnternet servislerinin verilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Zamanla verdigi ag servisleri baska protokollere destek verecek sekilde genisletilmistir. su anda Linux
WWW sunucu
DNS sunucu
NFS sunucu
NIS sunucu
X Window sunucu
BOOTP sunucu
SMTP sunucu
FTP sunucu
LIST sunucu
NEWS sunucu
gibi yaygın TCP/IP servislerinin yanısıra
NOVELL sunucu (Novell protokolü kullanarak disk ve yazıcı servisi)
SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows95, Windows NT ve WfW için disk ve yazıcı servisi)
APPLETALK sunucu (MacOS kullanan Apple makinalar için disk ve yazıcı servisi)
verebilmektedir.
Ag Elemanı
Linux yazılım destegi ile birçok ag elemanının yerine geçebilecek bir alternatif olarak kullanılabilmektedir. Birden fazla agın birbirine baglanması amacıyla bir yönlendirici (router) olarak da kullanılabilmektedir. Özellikle farklı protokoller arası bir geçis elemanı olarak yaygın sekilde Linux'tan yararlanılmaktadır. Ayırca yönlendirici olarak kullanıldıgında kolaylıkla güvenlik amacıyla firewall (alev duvarı) olarak konfigüre edilebilmektedir. Buna ek olarak bir ag üzerinde bulunan iki segmanın trafigini birbirinden ayıran bir köprü (bridge) olarak da hizmet verebilmektedir. Birçok kurumda bir veya daha çok modemin baglanması amacıyla bir terminal sunucu (terminal server) olarak Linux kullanılmaktadır.
1.3 Nereden Linux Bulabilirim ?
Linux isletim sistemiminin temelini olusturan çekirdek, bu çekirdegin kullandıgı destek kütüphaneleri ve uygulama yazılımları bir araya getirilerek, yükleme yazılımları da eklenerek Linux dagıtımları meydana getirilmektedir. Bu dagıtımlar temel olarak bir kullanıcının Linux kullanmak için ihtiyaç duyabilecegi bir çok yazılımı bir araya getirirler. Bu dagıtımların çogu İnternet üzerinde anonim FTP arsivlerinde bulunabilmektedirler. İnternet erisimi bulunmayan kisilerinde (veya Internet'ten 120 Mbyte kopyalamak istemeyen kisilerin) yararlanabilmesi için çesitli CD-ROM sirketleri tarafından CD-ROM üzerinde dagıtımlar meydana getirilmistir.
Linux dagıtımları ve bunların nereden temin edilebilecegi hakkında detaylı bilgi, Linux Kurulumu baslıgı altında bulunabilir.
Doküman Temini
Linux hakkında yazılan kitapların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Yine de en güncel bilgi İnternet üzerinde bulunmaktadır. Elektronik ortamda bulunan iki temel döküman çesidi bulunmaktadır. Bunlar:
Linux Documentation Project
NASIL (HOWTO) dökümanlarıdır
NASIL dökümanlarının bir kısmının Türkçeye çevrilmesi islemi devam etmektedir. su ana kadar çevrilen dökümanları Linux Kullanıcıları Grubu WWW sayfasından bulabilirsiniz.
1.4 Yazılım Özellikleri
Bir isletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazılımlarının çoklugu ve kalitesi ile varolabilirler. Herhangi bir Linux dagıtımı içerisinde, degisik amaçlara hizmet eden birçok yazılım bulunmaktadır. Ancak her geçen gün bu dagıtımlarda yer almayan yeni yeni yazılımlar çıkmaktadır.
UNIX makinalar üzerinde yer alan uygulamaların çogu, degisik platformlar altında bulundugundan çalıstırılabilir (executable) olarak dagıtılmaz, kaynak kodu seklinde sunulurlar. Sözkonusu yazılımı kullanmak isteyen bir kullanıcı bu kaynak kodunu kendi platformunda derleyerek çalıstırır. Bu tür yazılımların birçogu Linux altında kolaylıkla çalıstırılabilmektedir. Bu tür yazılımları İnternet üzerinde çesitli FTP arsivlerinde bulmak mümkündür.
Linux'a özel veya Linux üzerinde gelistirilen yazılımlar için standart bazı FTP arsivleri vardır. Bunların en bilineni Sunsite FTP arsividir. Burada çesitli dizinler altında konularına göre ayrılmıs bir durumda elektronik devre tasarım yazılımlarından oyun programlarına kadar birçok degisik yazılım bulunmaktadır. Bu arsivin Türkiye'de yeralan bir kopyası adresinde vardır.
Linux'un bu denli sevilmesi ve yaygınlasması çesitli sirketlerin (Macintosh, Sun, SSC gibi) Linux üzerinde çalısan ticari yazılımlar gelistirmesi sonucunu verdi. Bu konuda detaylı bilgi için Commercial-HOWTO dökümanından yararlanabilirsiniz.
Linux üzerinde bulunan uygulamaların ve yazılımların listeleri için asagıdaki adreslerden yararlanabilirsiniz:
Linux Applications and Utilities
Scientific Applications on Linux
Linux Software Map
Temel Komutlar
Daha önce UNIX tabanlı bir isletim sisteminde çalısanlar için Linux, ögrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yeralan hemen hemen tüm komutlar, Linux'a tasınmıstır. Onlarca çesit kabugun yanı sıra, sed, awk gibi programcının isini kolaylastıran diller, ls, less, finger gibi temel her türlü komut, Linux'ta vardır.
Ag ve İnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm
yanında metin editörleri olarak vi, vim (vi'ın daha gelismis sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, bizde fazla bilinmeyen Emacs da Linux altında denemeye deger programlardandır. Kelime islem programlarından troff, groff (GNU troff) ve daha modern metin isleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir.
Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) basında görebileceginiz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kurulustur. GNU, lisansını ve yazarını korumak kosuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dagıtır. GNU bash ve tcsh, Linux altında en çok ragbet edilen iki kabuk ismidir. Diger kabuklar arasında zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir. Kabuklar hakkında daha genis bilgiyi, Bash konu baslıgı altında bulabilirsiniz.
Uygulama Programları
Linux üzerinde ver tabanı uygulamaları ortalama bir kullanıcının ihtiyacını karsılayabilir. Postgres, Mbase, msql ve Ingres gibi profesyonel yazılımlar Linux ve diger platformlarda istemci/sunucu bazda görev yapabilirler. Özellikle Postgres, uygulama kolaylıgı ve C, perl, tcl gibi birçok dile yönelik arabirimiyle göze çarpar.
Mühendislik yazılımları arasında gnuplot (grafiksel veri analiz yazılımı), xspread ve xfractint (fraktal yaratma programı) sayılabilir.
Dogru seçilmis bir donanım üzerinde kurulan bir Linux makinası, hemen her tür çokluortam (multimedia) uygulamalarını rahatlıkla çalıstırabilir. En az Pentium tabanlı, 32Mbayt RAM ve 2GB sabit diske sahip makina yardımıyla ticari olarak satılan çokluortam uygulamalarını kullanabilirsiniz. Linux, hemen her türlü ses kartını desteklediginden ses dosyalarının, workman, Cdplayer gibi programlar yardımıyla kolayca çalınması mümkün olur. MIDI editörleri ve bir sentezleyici ile kendi müzik stüdyonuzu kurabilirsiniz.
Biraz oyun oynamak mı istediniz ? Doom, Quake, Abuse, Xtetris, FreeCiv(ya da CivNet), Imaze ve benzeri onlarca oyun Linux'ta da var. ODTÜ'de yüzlerce ögrenciyi bilgisayar basına mıhlayan MUD (Multi User Dungeon) oyunlarını sunan makinaların birkısmı Linux idi.
Bu oyunları çesitli ftp adrteslerinden ücretsiz temin edebilirsiniz.
X Window Arabirimi
Linux isletim sistemi altında X Window sistemi ile Windows altındaki gibi grafik arabirimiyle birlikte çalısabilirsiniz. Windows ile ugrasan herkes rahatlıkla X Window'a geçis yapabilir. X ile ekranda aynı anda birden fazla pencere açılabilir, fare yardımıyla birden fazla uygulama aynı anda kontrol edilebilir.
Pekçok uygulamanın (özellikle İnternet tabanlı) X üzerinde çalısan sürümleri vardır. Bu sayede metin tabanlı ekrana (vt100) dönmeden her isinizi X yardımıyla tamamlayabilme sansınız olur. Bu sayede Linux, bir is istasyonu görünümüne ve kullanıslılıgına sahip olacaktır.
X pencere denetleyici (window manager - wm) kullanıcı ile X arasında bekler ve klavye ile fareden aldıgı emirleri ekranda yerine getirir. Bu emirler, pencerelerin açılması, kapatılması ve yerlerinin degistirilmesi gibi komutlardır. Sıkça kullanılan pencere denetleyicileri fvwm, twm ve olwm'dir.
1.5 Linux ve Diger İsletim Sistemleri
Linux ve diger isletim sistemleri arasındaki iliskiyi, benzerlikleri ve farklılıkları bilmek önemlidir. Linux isletim sistemi, diger sistemler ile birlikte aynı sabit diski paylasabilir. UNIX'i ögrenmek için kesinlikle en kolay ve ucuz yol olan Linux, diger isletim sistemlerine karsı her zaman güçlü bir alternatif olmaktadır. İnternet servis saglayıcılarının büyük çogunlugu, Linux kullanmakta, İnternet baglantılarını, e-posta ve haber grubu alıs-verisini Linux sayesinde yapmaktadır.
Bir kisisel bilgisayarı satın aldıgınız zaman çok büyük ihtimalle üzerinde MS-DOS veya türevi bir isletim sistemi yüklenmis oldugunu göreceksiniz. Her kullanıcı o veya bu sekilde MS-DOS ile tanısır. MS-DOS, üzerinde en fazla program yazılan isletim sistemi olmus, bu yüzden modern isletim sistemleri çıkmadan önce her kullanıcının kurtarıcısı gözüyle bakılmıstır. Fakat MS-DOS arabirimi programlanırken ileriyi düsünemeyen programcılar, bu isletim sistemine Linux'ta olan bazı hayati özellikleri kazandıramamıslardır. MS-DOS, çok kullanıcılı bir sistem degildir ve aynı anda birden çok isi yapamaz. İsterseniz çalıstırılabilecek en genis programın büyüklügünü görmek için mem komutunu kullanmayı deneyin. Linux, sadece üzerindeki hafıza ile sınırlıdır. 80x86 tabanlı mikroislemcinin her özelligini sonuna kadar kullanır. Bunun sonucu olarak verimli bir isletim sistemi sayılabilir.
Tüm bu olumsuzluklara ragmen yine de MS-DOS kullanmak istiyorsunuz. Onun da kolayını bulmus Linux programcıları. Ücretsiz dagıtılan MS-DOS ve Windows emülatörü yardımıyla MS-DOS altında çalısan programların hemen hepsi Linux'la birlikte de çalısabilir. WinWord 2.0, sysinfo, Civilization ve Qbasic Linux altında sorunsuz çalısan MS-DOS/Windows programlarından birkaçı.
Profesyonel bir yatırım sayılabilecek Windows NT'nin çokgörevlilik ve hafızayı mükemmel kullanma gibi özellikleri vardır. Buna karsılık fiyatı oldukça yüksektir ve çalısmak için gayet yüksek standartlı bir makina ister.
IBM firmasının gelistirdigi OS/2 de NT'ye benzer sekilde çokgörevli isletim sistemi olup fiyat/performans oranı açısından makul sayılabilecek bir isletim sistemi olarak göze çarpar.
Linux, herkese göre bir isletim sistemi degildir. UNIX'i benimsemeyen bir kullanıcıdan Linux'u kullanmasını bekleyemezsiniz. İnternet'in kendisi UNIX tabanlı oldugu için Linux bu alanda yukarıda sözü geçen sistemlerden daha avantajlı bir duruma gelir. Dagıtımı tek firmayla sabit olmadıgı için gelistirilme asamasında dünyanın dört bir yanından katkı ve destek gelir. UNIX'e belirli bir standart getirilmesi için yapılan çalısmalara uyan Linux, POSIX standardını destekler.
RedHat, Caldera gibi çesitli Linux sürümleri da piyasada satılmakta, çok zengin bir döküman ve arsiv kaynagı ile kullanıcılara sunulmaktadır. 80x86 tabanlı islemciler üzerinde kurulabilen ve İnternet üzerinde bedava dagıtılan diger isletim sistemlerinden birisi FreeBSD'dir. FreeBSD, bir grup programcı tarafından BSD standartını 80x86 bilgisayarlara tasımak üzere gelistirilmistir ve Linux ile büyük benzerlikleri bulunur.
Linux isletim sisteminin güvenilir ve saglam yapısından haberdar olmayan, hatta bu gerçegi bilerek ücretli sistemlerdem medet uman kisiler vardır. Sabit fikirli olmadan önce bu sistem hakkında daha fazla verinin dagıtılması, kullanıcıların bilinçlendirilmesi gereklidir. Bu da ancak, Linux'un yapabildiklerini göstermekle olabilir.
1.6 Türkiye'de ve Dünyada Linux
Eger Linux'u sever ve bu sistemin yaygınlasmasında, bihaber kullanıcılara tanıtımında öncülük etmek isterseniz, bu bölüm tam size göredir.
Henüz tüzel kisiligi olmayan Türkiye Linux Kullanıcıları Grubu sayfası Türkiye'de Linux çalısmaları için iyi bir baslangıç noktasıdır. Türkçe ve İngilizce Türkiye'deki en genis kapsamlı Linux sunucusunun genislemesinde yeni fikirlere, çözüm önerilerine ihtiyaç vardır. Bu da ancak Linux seven bir kitlenin varlıgıyla mümkündür.
Dünyada ve Türkiye'de İnternet Servis Saglayıcıları (İSS) Linux'u uzunca bir süredir ticari olarak kullanıyorlar. Uygulama yazılımları da bu yönde kullanıcıların hizmetine sunuluyor. Fakat güvenlik sorunları nedeniyle Linux kullanan servis saglayıcıları, müsterilerini bu hizmetten yoksun tutuyorlar. Açık sistem kavramının yaygınlasması da bu sebepten dolayı sekteye ugruyor.
http://www.10mb.com/linux/ adresinde, ticari uygulama yazılımlarına destek veren bir proje yeralmakta.
SSC (Specialized Systems Consultants -
http://www.scc.com), ``Linux Journal'' adında bir dergiyi basarıyla dagıtıyor. Tirajı onbinleri bulan bu aylık dergide bu isletim sistemini aktif kullanan herkes için, her konuda, her düzeyde makale bulmak mümkündür.
1.7 Linux ve Donanım Destegi
Bir isletim sisteminin tüm kartları tanıması, tüm sabit disklerle çalısabilmesi, tüm giris/çıkıs kartlarıyla uyum içinde çalısması mümkün degildir. Bu konuda çok iddalı olan tak-çalıstır sistemine sahip Windows95 bile bazen yetersiz kalabilmekte. Linux da piyasada yeralan hemen hemen bütün donanımlarla birlikte çalısabilir.
Linux, üzerinde matematiksel islemci olsun veya olmasın Intel 386SX/DX, 486SX/DX/SX2/DX2/DX4, Pentium ve PentiumPro islemcilerde sorunsuz çalısır. Bunlarla beraber (Cyrix 486 tabanlı islemcilerinde nadiren sorun çıkarsa da) AMD, Cyrix gibi firmaların islemcileri de Linux tarafından desteklenir. Matematik islemcisi olmayan bilgisayarlarda Linux'un beyni sayılan çekirdek, matematik islemcisine gerek duyulan kod parçalarında bu islemciyi emüle edebilir. Burada belirtilen IBM uyumlu PCler dısında ALPHA, PowerPC, MIPS, farklı Sparc modelleri, PA-RISC gibi birçok farklı islemciye de basarılı bir sekilde tasınmıstır.
Linux, kisisel bilgisayarlarda kullanılan ISA, VLB (Vesa Local Bus - yerel veri yolu), EISA, MCA (IBM Microchannel) veya PCI veriyolu mimarisi ile çalısabilirler.
Linux, SMP (symmetric multi processor) olarak da bilinen birden fazla islemcili bilgisayarlar üzerinde de çalısabilir ve birden fazla islemciyi en verimli sekilde kullanır.
Kisisel bilgisayarların kullandıgı 80x86 tabanlı islemciler dısında, tasınan ve sorunsuzca çalıstıgı bilinen islemciler ve bilgisayarlar ile konu hakkında daha fazla bilgi alınabilecek İnternet adresleri asagıda verilmistir.
Linux/68000
Linux/MIPS
Linux/PowerPC
Linux for Acorn
MacLinux
Compaq Deskpro XL
IBM PS/2 MCA systems
Compaq Contura Aero
IBM ThinkPad
Linux/MIPS
Linux/Alpha
HP PA-RISC
SPARC/Linux
Linux, metin modu kullanırken tüm ekran kartlarıyla (Hercules, CGA, EGA, CGA, IBM monokrom) sorunsuz çalısır. X Window çalıstırmak isterseniz hızlandırılmıs bir SVGA kart önerilir. Sürekli yenileri eklense de asagıda su anda desteklenen kartların tam listesi vardır.
Hercules mono
VGA / VGA Mono
EGA
ARK Logic ARK1000PV/2000PV, ARK1000PV/VL
ATI VGA Wonder, ATI Mach32, ATI Mach8, ATI Mach64
Cirrus 542x, 543x, 62x5, 6420/6440
OAK OTI-037/67/77/87
Trident TVGA8900, TVGA8800, TVGA9xxx
Tseng ET3000/ET4000/W32, ET4000/W32/W32i/W32p, ET4000AX
IBM 8514/A, IBM XGA, XGA-II
IIT AGX-010/014/015/016 (16 bpp)
Oak OTI-087, OTI-067, OTI-077
S3 911, 924, 801, 805, 928, 864, 964, Trio32, Trio64, 868, 968
Weitek P9000 (16/32 bpp)
Diamond Viper VLB/PCI
Orchid P9000
Western Digital PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33
Avance Logic AL2101/2228/2301/2302/2308/2401
Chips & Technologies 65520/65530/65540/65545
Compaq AVGA
Genoa GVGA
MCGA (320x200)
MX MX68000/MX68010
NCR 77C22, 77C22E, 77C22E+
RealTek RTG3106
Video 7 / Headland Technologies HT216-32
Western Digital/Paradise PVGA1, WD90C00/10/11/24/30/31/33
Hyundai HGC-1280
Sigma LaserView PLUS
Sabit Diskler ve Sabit Disk Denetleyicileri
Linux, standart IDE, bazı ESDI, hemen hemen tüm SCSI ve nadiren kullanılsa da MFM ve RLL denetleyicilerini desteklerler. Aslında Linux çalıstırmak için sabit diske gerek yoktur. Ag üzerinden, Bootp protokolü yardımıyla Linux yüklü baska bir bilgisayarın kaynaklarını kullanmak mümkündür. Sabit disk denetleyiciniz en az 16 bit olmalıdır. Genellikle MS-DOS altında sorunsuz çalısan her sabit diski Linux da görebilir.
Sabit disk üzerinde Linux için bir miktar yer ayırmalısınız. Birden fazla disk de kullanabilirsiniz, Linux her diski ayrı bir dizin altından erisebilir. Bu konuda daha genis bilgiyi Linux kurulumu bölümünde bulabilirsiniz.
Sabit diskler, denetleyicileri desteklendigi sürece Linux altında kullanılabilirler. Artık neredeyse tüm CD-ROM'lar SCSI denetleyicilerle çalısıyorlar. Bir SCSI denetleyiciniz varsa makinanız CD-ROM'u da tanıyacaktır. Linux, CD-ROM'ların standart iso9660 dosya sistemini de tanır.
Desteklenenen kartlar,
AMI Fast Disk VLB/EISA
Adaptec AVA-1505/1515, AHA-1510/152x, AHA-154x, AHA-174x, AHA-274x, AHA-2940/3940, ACB-40xx
Always IN2000
BusLogic (ISA/EISA/VLB/PCI)
DPT PM2001, PM2012A (EATA-PIO)
DTC 329x (EISA) (Adaptec 154x compatible)
Future Domain TMC-16x0, TMC-3260 (PCI), TMC-8xx, TMC-950
Media Vision Pro Audio Spectrum 16 SCSI (ISA)
NCR 5380 generic, 53c400, 53c406a, 53c7x0, 53c8x0 (PCI)
Qlogic / Control Concepts SCSI/IDE (FAS408) (ISA/VLB)
Seagate ST-01/ST-02 (ISA)
SoundBlaster 16 SCSI-2 (ISA)
Trantor T128/T128F/T228 (ISA)
UltraStor 14F (ISA), 24F (EISA), 34F (VLB)
Western Digital WD7000 SCSI
AMD AM53C974, AM79C974 (PCI)
Adaptec SCSI-MFM/RLL bridgeboard
Iomega PC2/2B
Qlogic (ISP1020) (PCI)
Ricoh GSI-8
Ethernet Kartları
Piyasada çok çesitli ethernet kartları vardır. Genellikle yaygın olarak kullanılanlar 3Com veya NE2000 uyumlulardır. Asagıda desteklenen ethernet kartların bir listesi yeralmaktadır. PCMCIA, Tokenring, ISDN, AX25 kartlarının uyumlu olanları, çok nadir kullanıldıkları için burada belirtilmeyecektir.
3Com 3C501, 3Com 3C503, 3C505, 3C507, 3C509/3C509B (ISA) / 3C579 (EISA)
AMD LANCE (79C960) / PCnet-ISA/PCI (AT1500, HP J2405A,
NE1500, NE2100, NE2000, NE1000
AT&T GIS WaveLAN
Allied Telesis AT1700
Ansel Communications AC3200 EISA
Apricot Xen-II
Cabletron E21xx
DEC DE425 (EISA) / DE434/DE435 (PCI), DEC DEPCA
HP PCLAN 27245, 27247, 27252A, 10/100VG PCLAN
Intel EtherExpress, EtherExpress Pro
New Media Ethernet
Racal-Interlan NI5210, NI6510
PureData PDUC8028, PDI8023
SEEQ 8005
SMC Ultra
Schneider & Koch G16
Western Digital WD80x3
Zenith Z-Note / IBM ThinkPad 300 built-in adapterSes Kartları
Linux üzerinde hemen her türlü ses kartı destegi var. SoundBlaster16 ses kartlarının üzerinde ASP çipi veya 4.11 ve 4.12 DSP (digital signal processor - sayısal ses isleyici) bulunanları Linux üzerinde kullanamazsınız.
Desteklenen ses kartları,
6850 UART MIDI
Adlib (OPL2)
Audio Excell DSP16
Aztech Sound Galaxy NX Pro
Crystal CS4232
CHO-PSS (Orchid SoundWave32, Cardinal DSP16)
Ensoniq SoundScape
AWE 32
Gravis Ultrasound, Gravis Ultrasound MAX
Logitech SoundMan Games, Logitech SoundMan Wave
Logitech SoundMan 16 (PAS-16 uyumlu)
MPU-401 MIDI
MediaTriX AudioTriX Pro
Media Vision Premium 3D (Jazz16), Pro Sonic 16 (Jazz), Pro Audio Spectrum 16
Microsoft Sound System (AD1848)
OAK OTI-601D cards (Mozart)
OPTi 82C928/82C929 cards (MAD16/MAD16 Pro)
Sound Blaster, Sound Blaster Pro, Sound Blaster 16
Turtle Beach Wavefront cards (Maui, Tropez)
Wave Blaster
Fare
Linux, Microsoft ilaç mouse, Mouse Systems ilaç mouse, Logitech Mouseman ilaç mouse, Logitech ilaç mouse, ATI XL Inport busmouse, Microsoft busmouse, Logitech busmouse ve PS/2 mouse destekler.
Genellikle kullanacagınız farenin türü Microsoft ya da Mouse Systems ilaç mouse olacaktır.
Modem, Yazıcı ve Oyun Çubugu
Hem internal (kasa içine takılan) hem de external (kasanın dısında kalan) tüm modemler Linux tarafından desteklenir. Aynı sekilde paralel veya seri porta takılan her yazıcı ve çizici desteklenir. İsterseniz bunları yerel bir ag üzerinden birden fazla makinaya paylastırabilirsiniz. Linux altında lpr yazılımı, yazıcılara erisimi saglamak için kullanılır.
Oyun çubukları için sürücüler ister dogrudan çekirdege eklenebilir, istenirse de modül olarak derlenebilir.
Asagıda, Linux'un destekledigi giris/çıkıs kartlarının genis bir listesi vardır.
AST FourPort and clones
Accent Async-4
Arnet Multiport-8
Bell Technologies HUB6
Boca BB-1004, 1008, BB-2016, IO/AT66, IO 2by4
Computone ValuePort
DigiBoard PC/X (4, 8, 16 port)
Comtrol Hostess 550 (4, 8 port)
PC-COMM 4-port (4 port)
SIIG I/O Expander 4S (4 port, uses 4 IRQ's)
STB 4-COM (4 port)
Twincom ACI/550
Usenet Serial Board II (4 port)
Cyclades Cyclom-8Y/16Y (8, 16 port) (ISA/PCI)
Stallion EasyIO, EasyConnection 8/32, 8/64
1.8 Linux Avantaj ve Dezavantajları
Pekçok insan, ``neden Linux?'' diye sorabilir. Belki de cevap önce kullanıcının kendini tanıması ile bulunabilir. Degisik yerlerde Linux kullanılması ve bunun sonuçları hakkında gözlemlediklerimizin ısıgı altında çok kabaca:
Eger,
Bilgisayarla iliskiniz belirli paket programlara dayanıyorsa, bilgisayar kullanmak için bilgisayar konusunda bilgi sahibi olmanız gerektigine inanmıyorsanız, bilgisayar ile ugrasmak hosunuza gitmiyorsa, sorunlarınızı kendi basınıza çözmeyi denemekten hoslanmıyorsanız, bir sorun çıktıgında para vererek de olsa bu sorununuzu birisi aracılıgı ile çözmek istiyorsanız
Linux kesinlikle size göre degil.
Ama eger,
Bilgisayarınızla ilgilenmekten hoslanıyorsanız, bilgisayarda çıkan problemlerle ugrasmak hosunuza gidiyorsa, diger isletim sistemlerinin sizi sıktıgına ve sınırladıgına inanıyorsanız, donanımınızdan daha çok performans istiyorsanız, UNIX isletim sistemi ile çalısmayı seviyorsanız
Linux size göre olabilir.
Avantajları
UNIX isletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu isletim sisteminde platforma bagımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux ideal bir çözümdür.
Linux ücretsizder. Sadece isletim sisteminin maliyeti açısından degil, verdigi performans için ihtiyaç duydugu donanım açısından da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform altında çalıstıgı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım baska bir UNIX is istasyonunu aynı oranda gelistirmek için gereken yatırıma göre çok düsüktür. Herhangi bir Sun bilgisayarın hafizasını iki katına çıkarmak için harcanacak para ile bir Linux-PC'nin hafizasını iki katına çıkarmak için harcanması gereken parayı kıyaslamayı deneyin. Fakat sirketler bazında Linux'un bedava bir isletim sistemi olması genelde gözardı edilir.
Bir Linux makine bu sayede sadece isletim sistemi açısından degil donanım olarak da ucuza gelmektedir.
Linux hızla gelistirilmektedir. Bu gelisimin en büyük yararı, eksikliklerin kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux diger tüm isletim sistemlerine göre belirli bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir.
Linux çok degisik donanımlar ve servisler icin özel olarak hazırlanır. İsletim sisteminin temelini olusturan çekirdek kullanıcı tarafından da derlenebildigi için, bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını artırmaktadır. (Örnek olarak SCSI donanımınız yoksa çekirdeginizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz)
Dezavantajları
Linux'un serbestçe dagıtılıyor olması bir çok kisinin bu isletim sistemine güvenmemesine yol açmıstır. ``Ciddi bir sey olsa, bedava olmazdı !'' kanısı oldukça yaygındır.
Linux'un sürekli gelisiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows95 programlarını çalıstıramıyor ), gelisimin bazı asamalarında topyekün degisiklikler yapılması, gelisimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması, birçok kullanıcının bu isletim sistemine güvenmemesine yol açmıstır.
Linux herhangi bir ticari destek altında gelismemektedir. Bunun en büyük yararı isletim sisteminin ticari kaygılar tasımamasıdır. Ancak bunun yanısıra diger isletim sistemlerinde olan teknik destek, dagıtım ve dökümantasyon alanlarında eksikleri vardır. Özellikle teknik destek eksikligi, anahtar teslim çözümlere alısmıs kullanıcıların çoklugu Linux kullanıcılarının sayısını sınırlayan temel faktörler olmuslardır.
Bu konudaki eksikligi gidermek için çesitli gönüllü kuruluslar, kullanıcı grupları olusmustur. Zamanla Linux teknik destegi ticari bir konu olarak ortaya çıkmıstır. su anda tüm dünyada Linux çözümleri konusunda teknik destek veren danısmanlar bulunmaktadır. Bu kisiler ve kurumlar hakkında ayrıntılı bilgiyi Consultants-HOWTO dökümanında bulabilirsiniz.
Linux isletim sistemini gelistirenlerin ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari yazılımların Linux üzerinde gelismemesine sebep olmustur. Linux üzerinde belirli konularda diger isletim sistemlerinden asagı kalmayan yazılımlar bulunmasına ragmen, belirli bazı konularda çok zayıf kalmıstır. ( Mesela oyunlar )
Linux üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça kullanabilecegi düzeyde degildir. Bazı çözümler kullanıcıların belirli bir yazılım ve isletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir.
Sonuç olarak: Biz uzun süre Linux kullandık ve çok zevk aldık. Diger isletim sistemleri ile yapamadıgımız birçok uygulamayı Linux sayesinde gerçeklestirdik. Belirli bir donanım ile gösterdigi performansın bir çok isletim sisteminin üzerinde oldugunu gördük. Ne var ki her uygulama için Linux'un ideal bir çözüm olarak ortaya çıkmadıgının bilincinde olmak gerekir. Belki ilerleyen senelerde üzerinde gelistirilen uygulama yazılımları daha çok kisiyi baska isletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir.
